جشن چهارشنبه‌سوری، یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین جشن‌های فارسی که در سال‌های اخیر به یک رویداد فرهنگی برجسته در سوئد تبدیل شده بود، از سال گذشته دچار تغییرات اساسی و بحث‌برانگیزی شده است. این جشن که در گذشته با حضور هنرمندان بسیار مطرح ایرانی، برنامه‌های فرهنگی متنوع و پوشش رسانه‌ای گسترده برگزار می‌شد، در سال ۲۰۲۵ نیز به مانند سال گذشته به شکلی برگزار خواهد شد که هویت فارسی آن به میزان قابل‌توجهی کم‌رنگ شده است. در برنامه ریزی انجمن “فرهنگ” که مجری برگزاری این مراسم در استکهلم است، در دو سال اخیر شاهد تغییراتی هستیم که آن را از اصالت و محوریت فارسی خود دور کرده و به یک رویداد چندفرهنگی نامرتبط تبدیل کرده است. حضور برخی هنرمندان ناشناخته در کنار گروه‌هایی که هیچ ارتباطی به موسیقی و هنر فارسی ندارند، باعث نگرانی و انتقاد گسترده‌ای در جامعه فارسی زبانان مقیم سوئد شده است.
چهارشنبه‌سوری در سوئد؛ گذشته‌ای باشکوه و اصیل
چهارشنبه‌سوری یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های آریایی است که ریشه‌های آن به دوران باستان بازمی‌گردد. این جشن، که همیشه با روشن کردن آتش، پریدن از روی آن و اجرای موسیقی و رقص همراه بوده، نمادی از گذر از تاریکی به روشنایی و ورود به نوروز و بهار است.
با مهاجرت گسترده فارسی زبانان به اروپا و آمریکای شمالی، این جشن در کشورهای مختلف توسط جامعه فارسی حفظ و برگزار شد. اما در میان تمامی کشورها، سوئد توانست در سال‌های اخیر بزرگ‌ترین جشن چهارشنبه‌سوری در خارج از ایران را رقم بزند.
استکهلم، یوتبوری و مالمو از جمله شهرهایی بودند که این مراسم را به‌طور منظم و با حضور هزاران نفر برگزار می‌کردند. تا سال ۲۰۲۳، این جشن با نظارت بیشتری از سوی سازمان ملی نمایش سوئد Riksteatern طراحی و اجرا می‌شد و در آن هنرمندان برجسته ایرانی، گروه‌های رقص سنتی و موزیسین های بسیار مطرح فارسی به اجرا می‌پرداختند. برنامه‌های جذاب، اجرای زنده موسیقی سنتی و مدرن ایرانی، حضور گسترده رسانه‌ها و پوشش خبری از شبکه‌های سراسری سوئد و رسانه‌های بین‌المللی فارسی‌زبان، همه عواملی بودند که چهارشنبه‌سوری را به یک رویداد بزرگ فرهنگی در سوئد تبدیل کرده بود.
اما اکنون، شرایط تغییر کرده و به نظر می‌رسد که این جشن دیگر آن ماهیت فرهنگی و اصیل خود را ندارد.
افتضاح فرهنگی با مرگ چهارشنبه سوری های باشکوه در سوئد
در سال ۲۰۲۵ نیز به مانند سال های گذشته مسئولیت برگزاری چهارشنبه‌سوری به انجمن فرهنگ واگذار شده است اما سازمان ملی نمایش سوئد مسئولیت کمتری را در برنامه ریزی و اجرای این جشن مهم بر عهده گرفته است. در ابتدا انتظار می رفت که این تغییر تفاوت چندانی در کیفیت این جشن ایجاد نخواهد کرد. اما با اعلام جزئیات برنامه‌های امسال، مشخص شد که تغییرات اساسی و بنیادینی در نحوه برگزاری این مراسم اعمال شده است و نه تنها نارضایتی و انتقادات مخاطبان چهارشنبه سوری سال ۲۰۲۴ مورد توجه قرار نگرفته است بلکه برگزارکنندگان این مراسم رویه منفی سال گذشته را با شدت بیشتری ادامه داده اند.
یکی از مهم‌ترین نکاتی که انتقاد بسیاری از فارسی‌زبانان مقیم سوئد را برانگیخته، عدم حضور هنرمندان برجسته و گروه‌های هنری تراز اول فارسی‌زبان در این جشن است. در حالی که تا سال ۲۰۲۳ خوانندگانی همچون ابی، امید، اندی، معین و دیگر چهره‌های شناخته‌شده موسیقی ایرانی با اجرای آثار ماندگار خود توانسته بودند هزاران ایرانی، افغان، تاجیک، کرد و حتی سوئدی‌ها را در سرمای ماه مارس گرد هم آورند و جشنی واقعی و درخور چهارشنبه‌سوری برگزار کنند، اکنون با اعلام جزئیات مراسم چهارشنبه‌سوری امسال مشخص شده است که قرار است چند هنرمند گمنام از میان ایرانیان، افغان‌ها و کردها روی صحنه بروند. هنرمندانی که برخی شان نه سبک کاری‌شان نشانی از موسیقی اصیل فارسی دارد و نه حتی در میان نسل جوان محبوبیت و مقبولیتی دارند، قرار است روی سن مراسمی ظاهر شوند که قرار بود یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی فارسی‌زبانان در خارج از کشور باشد.
در کنار این افراد، گروه‌هایی دعوت شده‌اند که سبک موسیقی آن‌ها نه‌تنها هیچ ارتباطی با چهارشنبه‌سوری ندارد، بلکه در تضاد آشکار با ماهیت این جشن است. موسیقی‌هایی نظیر بلوز، رگتون، افروبیت و حتی اجراهایی با ریشه موسیقی بالکان قرار است در این مراسم اجرا شود. این سبک‌ها، که کاملاً بیگانه با فرهنگ فارسی‌زبانان و سنت‌های چهارشنبه‌سوری هستند، هیچ سنخیتی با موسیقی و آیین‌های فولکلوریک و سنتی ندارند و برگزاری این جشن با چنین ترکیبی، نه‌تنها به تداوم فرهنگ چهارشنبه‌سوری کمکی نخواهد کرد، بلکه آن را به یک رویداد بی‌هویت و ناآشنا برای نسل‌های آینده تبدیل میکند.
این گروه‌ها با اجرای موسیقی‌هایی که به‌طور کامل از فضای فرهنگی فارسی‌زبانان فاصله دارند، نه‌تنها قرار نیست نمایانگر یک سنت دیرینه باشند، بلکه احتمال دارد تأثیری کاملاً معکوس و حتی تحریف‌شده از این جشن در ذهن مخاطبان خارجی ایجاد کنند. بسیاری از شرکت‌کنندگان غیرفارسی که شناختی از این سنت ندارند، برای اولین بار در مراسمی با عنوان چهارشنبه‌سوری حضور پیدا می‌کنند و انتظار دارند که با فرهنگی که این جشن از آن برخاسته، آشنا شوند. اما حال تصور کنید که آن‌ها در چنین مراسمی به‌جای شنیدن موسیقی سنتی و ترانه های خاطره انگیز فارسی‌زبانان، به‌جای دیدن رقص‌های آیینی و فولکلور، به‌جای شنیدن اشعاری که نسل‌ها در این جشن‌ها خوانده شده، با اجرای گروه‌هایی روبه‌رو شوند که بلوز، لاتین و افروبیت می‌نوازند. نتیجه چه خواهد شد؟ آیا آن‌ها درک درستی از چهارشنبه‌سوری به دست خواهند آورد؟ آیا خواهند فهمید که این یک جشن فارسی‌زبان است؟ یا اینکه آن را در کنار ده‌ها فستیوال بی‌هویتی قرار خواهند داد که صرفاً بهانه‌ای برای پخش موسیقی‌های بی‌ربط و بدون هیچ ریشه و پیشینه‌ای فرهنگی است؟
این تغییرات و تصمیمات نادرست می‌تواند بیشترین آسیب را به اصالت فرهنگی این جشن وارد کند. در حالی که چهارشنبه‌سوری یک فرصت طلایی برای معرفی هویت و تاریخ فارسی‌زبانان به جوامع میزبان بود، اکنون با تغییر در نحوه اجرای این مراسم، این فرصت در حال از بین رفتن است و این جشن دارد به یک فستیوال گنگ و بی‌هویت تبدیل می‌شود که نه بازتابی از سنت‌های فارسی‌زبانان خواهد بود و نه نقشی در حفظ و گسترش فرهنگ آن‌ها ایفا خواهد کرد. این روند نه‌تنها نشان‌دهنده غفلت برگزارکنندگان از اهمیت تاریخی و فرهنگی این جشن است، بلکه می‌تواند در بلندمدت باعث تغییر ماهیت چهارشنبه‌سوری در خارج از ایران، افغانستان، تاجیکستان و دیگر مناطق فارسی‌زبان شود و آن را از یک جشن باستانی و ملی به یک رویداد سطحی، کلیشه‌ای و بی‌هدف تبدیل کند.
چهارشنبه‌سوری همواره جشنی بوده که با نوای دف، نی، دمبوره، کمانچه، دوتار و موسیقی فولکلور فارسی‌زبانان همراه بوده است. این جشن همیشه با رقص‌های سنتی کردی، تاجیکی، لری، بلوچی، هراتی و شیرازی رنگ و بوی خاصی داشته است. این مراسم، که یکی از معدود آیین‌هایی است که تمامی فارسی‌زبانان در نقاط مختلف جهان آن را جشن می‌گیرند، یک فرصت استثنایی برای زنده نگه داشتن هویت فرهنگی و انتقال آن به نسل‌های بعدی است. اما حالا، با تصمیماتی که هیچ پایه و اساسی در فرهنگ فارسی‌زبانان ندارد، این جشن در مسیر گم‌شدن در میان سبک‌های موسیقی نامرتبط و تجاری قرار گرفته است. آیا فارسی‌زبانان مقیم سوئد اجازه خواهند داد که چهارشنبه‌سوری‌شان به چنین سرنوشتی دچار شود؟ آیا قرار است این جشن نیز مانند بسیاری از دیگر سنت‌های ارزشمند، در میان برنامه‌های بی‌هویتی که صرفاً نام آئین های ایرانی را یدک می‌کشند، گم شود؟
کاهش بودجه فرهنگی؛ توجیهی برای بی تدبیری و کوته اندیشی؟
یکی از توجیهاتی که ممکن است برای این تغییرات مطرح شود، کاهش بودجه فرهنگی دولت سوئد برای حمایت از رویدادهای مربوط به مهاجران است. در سال‌های اخیر، دولت راست‌گرای سوئد، در راستای سیاست‌های خود، بودجه‌های مرتبط با فعالیت‌های فرهنگی اقلیت‌ها را کاهش داده و این تصمیم تأثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر بسیاری از جشن‌ها، مراسم‌ها و رویدادهای فرهنگی گذاشته است. این سیاست‌ها به‌ویژه در حوزه‌ی فرهنگ‌های غیراروپایی بیشترین تأثیر را داشته‌اند و باعث شده که برخی از برنامه‌هایی که پیش‌تر با حمایت دولتی برگزار می‌شدند، به سمت منابع خصوصی یا سازمان‌های کوچک‌تر سوق داده شوند.
اما آیا کاهش بودجه، می‌توانست دلیلی منطقی برای حذف کامل فرهنگ فارسی‌زبانان از این جشن باشد؟ آیا واقعاً هیچ راهی وجود نداشت که این مراسم همچنان هویت اصلی خود را حفظ کند؟ آیا محدودیت‌های مالی باید به این معنی باشد که ریشه‌های تاریخی و فرهنگی یک جشن کهن از میان برداشته شود و به یک فستیوال بی‌هویت تبدیل شود؟
چهارشنبه‌سوری یک جشن عمومی نیست که صرفاً به‌عنوان یک مراسم سرگرم‌کننده برگزار شود، بلکه بخشی از میراث زنده‌ی فارسی‌زبانان در سراسر جهان است. این رویداد، یکی از آخرین نمادهای فرهنگی است که توانسته در خارج از مرزهای کشورهایی مانند ایران، افغانستان، تاجیکستان و مناطقی از کردستان، هویت خود را حفظ کند و به‌عنوان یک فرصت برای گردهم‌آیی فارسی‌زبانان شناخته شود.
کاهش بودجه، قطعاً تأثیرگذار است، اما در همین سوئد، ده‌ها هنرمند فارسی‌زبان، دی‌جی‌های مجرب ایرانی، گروه‌های موسیقی سنتی، نوازندگان دف و تنبک، خوانندگان پاپ و فولکلور و حتی گروه‌های رقص سنتی فعالیت می‌کنند که می‌توانستند با هزینه‌ای بسیار کمتر، جشنی کاملاً مرتبط با فرهنگ چهارشنبه‌سوری برگزار کنند.
چرا از این هنرمندان دعوت نشد؟ چرا تصمیم‌گیرندگان این جشن، به‌جای تلاش برای یافتن راه‌حل‌های مناسب، به سراغ ساده‌ترین راه ممکن رفتند و ماهیت فرهنگی این جشن را کاملاً نادیده گرفتند؟ اصلا چرا تصمیم گرفتند که نام چنین فستیوال خیابانی بی هویت را چهارشنبه سوری بگذارند؟
چرا وقتی امکان برگزاری جشن با استفاده از هنرمندان فارسی‌زبان مقیم سوئد وجود داشت، رویکردی اتخاذ شد که این جشن را از محتوای اصیل خود تهی کرد و آن را به یک رویداد بی‌هویت و بی‌ارتباط با ریشه‌های اصلی خود تبدیل کرد؟
انجمن فرهنگی در اختیار تهاجم فرهنگی
برگزاری چهارشنبه‌سوری ۲۰۲۵ در این شکل جدید، هشدار جدی برای جامعه فارسی‌زبانان مقیم سوئد است. اگر این تغییرات بدون اعتراض پذیرفته شوند، این احتمال به‌شدت افزایش می‌یابد که در سال‌های آینده نیز این روند اشتباه و هویت‌زدایی فرهنگی ادامه یابد. کوتاهی، بی‌توجهی و کوته‌اندیشی مسئولان برگزاری جشن امسال، بدون شک، مقدمه‌ای برای از بین رفتن تدریجی چهارشنبه‌سوری فارسی‌زبانان در سوئد خواهد بود.
این جشن در گذشته نه‌تنها فرصتی برای گردهمایی فارسی‌زبانان از ملیت‌های مختلف بود، بلکه به‌عنوان یکی از معدود مراسم‌هایی که فرهنگ فارسی‌زبانان را در سطحی وسیع به جامعه سوئدی معرفی می‌کرد، اهمیت داشت. چهارشنبه‌سوری نمایشی از آداب و رسوم، موسیقی، هنر و سنت‌های مشترک میان ایرانیان، افغان‌ها، تاجیک‌ها، کردها و دیگر جوامع فارسی‌زبان بود. اما اکنون، با حذف عناصر فرهنگی اصیل و جایگزینی آن با سبک‌های نامرتبط و بیگانه، این فرصت ارزشمند از بین رفته است.
جامعه فارسی‌زبانان در سوئد باید نسبت به این تغییرات نگران‌کننده واکنش نشان دهد و خواستار بازگشت چهارشنبه‌سوری به شکل واقعی و اصیل خود شود. این جشن تنها یک شب تفریحی نیست؛ این یک سنت کهن، یک میراث فرهنگی و یکی از آخرین نمادهای پیوند میان فارسی‌زبانان در خارج از سرزمین‌هایشان است.
اگر امروز نسبت به این تغییرات اعتراض نکنیم، فردا باید شاهد حذف کامل فرهنگ فارسی از این جشن و تبدیل شدن آن به یک فستیوال بدون هویت و ارتباط با پیشینه‌اش باشیم.
چهارشنبه‌سوری یک جشن فارسی‌زبان است و باید هویت خود را حفظ کند. این جشن باید با صدای دف، نی، دمبوره و موسیقی فارسی‌زبانان همراه باشد، نه با بلوز و افروبیت.
پی نوشت: مطلب فوق یک مقاله ارسالی از سوی یکی از مخاطبان خبر سوئد تحت عنوان “یک شهروند منتقد” می باشد و خبر سوئد به جز اندکی تغییر ویراستاری در متن و افزودن تصاویر جهت تزئین در محتوای آن تغییری ایجاد نکرده است. به طور کلی مقالات و گزارش های دریافتی از مخاطبان بیانگر مواضع و نگاه خبر سوئد نیست و خبر سوئد همواره اصل بی طرفی را در فعالیت خود لحاظ میکند.
انجمن فرهنگ: کیفیت کاهش نیافته است، چهارشنبه سوری جشنی است برای همه
خبر سوئد پس از تصمیم به انتشار مقاله ارسالی بالا و برای حفظ اصل بی طرفی از انجمن فرهنگ خواست که نظر خود را در خصوص انتقادات وارد شده ارائه نماید و جوابیه زیر از سوی رستم میرلاشاری مدیر هنری این انجمن برای خبر سوئد ارسال شد:
“از پیام شما و نظراتتان در مورد یادداشت انتقادی درباره جشن چهارشنبه‌سوری (Eldfesten) سپاسگزاریم.
مایلم دو نکته را شفاف‌سازی کنم:
۱. انتقادی که درباره کاهش کیفیت برنامه‌های جشن چهارشنبه‌سوری مطرح شده است، درست نیست. به دلیل کاهش چشمگیر بودجه فرهنگی از سوی Riksteatern (که خود نیز با کاهش بودجه دولتی برای فعالیت‌هایش مواجه شده است)، در حال حاضر امکان دعوت از خوانندگان بزرگ و بین‌المللی موسیقی پاپ یا تولید یک برنامه در همان قالب تلویزیونی سال‌های گذشته را نداریم.
در عوض، تصمیم گرفته‌ایم که تمرکز خود را بر برگزاری جشنی مردمی‌تر قرار دهیم، با اجرای کنسرت‌های زنده، برگزاری مراسم آتش، ارائه غذاهای ایرانی و فعالیت‌هایی ویژه کودکان. ما فضایی برای همبستگی و حفظ سنت‌ها ایجاد کرده‌ایم که در آن تمامی ساکنان استکهلم، بدون توجه به پیشینه‌شان، بتوانند در این جشن شرکت کنند. این یک جشن همگانی و فراگیر است که در آن، همه ما با موسیقی و رقص به استقبال بهار، روشنایی و گرما می‌رویم.
علی‌رغم کاهش بودجه، ما به طور مداوم در تلاش هستیم تا با یافتن شرکای جدید و جلب حمایت مالی، برنامه را تقویت کنیم. همچنین لازم به تأکید است که تمامی هنرمندانی که در جشن چهارشنبه‌سوری امسال اجرا خواهند داشت، از سطح بالایی در اجرای هنری برخوردارند.
۲. در مورد ترکیب برنامه، لازم است یادآوری کنیم که چهارشنبه‌سوری جشنی است که تنها مختص فرهنگ فارسی‌زبان یا ایرانی نیست، بلکه در میان فرهنگ‌های گوناگونی جشن گرفته می‌شود. ما مایلیم که این پیام و تنوع فرهنگی آن را برجسته کنیم.
برنامه ما بازتاب‌دهنده همین تنوع فرهنگی است و ما تلاش کرده‌ایم که مکانی مشترک برای همه‌ی کسانی که این سنت را جشن می‌گیرند، صرف‌نظر از پیشینه‌ی فرهنگی‌شان، ایجاد کنیم. جشن چهارشنبه‌سوری نه‌تنها در فرهنگ ایرانی، بلکه در میان اقوام و ملت‌های مختلف از جمله کردها، بلوچ‌ها، آذری‌ها، افغان‌ها، تاجیک‌ها و دیگر گروه‌ها نیز جشن گرفته می‌شود.
برنامه امسال تلاش کرده است که همه‌ی افرادی را که به این سنت احساس نزدیکی دارند، نمایندگی کند، و در عین حال، این جشن را برای تمامی ساکنان منطقه استکهلم که به این مراسم علاقه دارند و می‌خواهند با فرهنگ غذایی و آیین‌های مختلف آشنا شوند، به یک رویداد فرهنگی فراگیر تبدیل کند.
انجمن فرهنگ (Farhang)، به‌عنوان برگزارکننده‌ی این جشن، یک سازمان غیرمذهبی و مستقل از سیاست است که در همکاری با Riksteatern فعالیت میکند. هدف این سازمان، ترویج ادغام اجتماعی، ایجاد همبستگی و تقویت درک فرهنگی در استکهلم و سوئد از طریق تولیدات فرهنگی است.
ما به ادامه همکاری با نهادهای مختلف علاقه‌مندیم و امیدواریم که جشن چهارشنبه‌سوری به گسترش عشق، همدلی و صلح در جامعه کمک کند.
با احترام،
رستم میرلاشاری
مدیر هنری – انجمن فرهنگ (Farhang)”
